Hoe Yehudi Menuhin naar Amersfoort kwam

Op 1 mei 1951 soleerde Yehudi Menuhin bij de Orkest-vereniging Amersfoort. Hij speelde de sterren van de hemel in het vioolconcert van Beethoven. Hoe raakte deze internationaal vermaarde vioolvirtuoos verzeild bij het ijverige amateurensemble van dirigent Kees Hartvelt?

In het kader van het 100-jarig bestaan van het orkest deed ik samen met journaliste en collega-orkestlid Reina van der Wal onderzoek in het archief van ons orkest. Vanaf de notulen van de oprichtingsvergadering in 1910 is alles bewaard gebleven. Ook hadden we het geluk Wolfram Marsman te spreken, bestuurslid ten tijde van het optreden met Menuhin.

Op 10 september 2011 presenteerden we ons boek over de geschiedenis van de Orkestvereniging Amersfoort. Of het raadsel van Menuhin in Amersfoort opgelost is?

Erelid mevrouw Eva Jekel-de Wal en Lucas Bolsius, burgemeester van Amersfoort, met de eerste twee exemplaren van het boek.

Componist Samuel Schuijer werd op 11 december 1942 vermoord in Auschwitz. Frits Zwart van het Nederlands Muziek Instituut kreeg enige tijd geleden een stapel manuscripten van Schuijer aangeboden - de stapel was aan de straat bij het vuilnis gevonden door Haagse kinderen. Frits ging op zoek naar meer informatie over deze vergeten componist en publiceerde er over in 'Mens en Melodie'. Met behulp van het digitale krantenarchief in de Koninklijke Bibliotheek heb ik het leven van Samuel Schuijer gedeeltelijk kunnen reconstrueren in het kader van het project 'Schatten van de Zolder', uitgevoerd door de Leo Smit Stichting met financiële ondersteuning van het Ministerie van VWS, programma 'Erfgoed van de Oorlog'.

Soms leidt onderzoek ook naar een onverwacht zijpad. Ergens in de familie bleek een link te zijn naar de bewoners van het Leusdense landgoed De Boom, eigendom van de familie De Beaufort. Ik schreef er een artikel over voor 'Kroniek', het tijdschrift over historisch Amersfoort.

Download Een buitenplaats is niet van steen

Ruim 5.000 keer 249 treden

Na 249 treden stap je naar buiten op de tweede trans van de Amersfoortse Onze-Lieve-Vrouwetoren. Het hoekje om en dan sta je voor de deur die toegang verschaft tot de werkplek van Gerrit van Eijken (1784-1870), stadsbeiaardier van Amersfoort van 1817 tot 1870. Al die jaren bespeelt Van Eijken zeer regelmatig het carillon. Zijn muziek klinkt over de stad, aanvankelijk meerdere keren per week. Totdat in 1852 de bodem van de gemeentekas in zicht komt. Om te bezuinigen wordt de helft van zijn werk geschrapt en dus ook de helft van zijn loon. Men vindt het niet nodig om meer dan een keer per week het carillon te horen, liefst op marktdag. Wel moet er nog op nationale feestdagen gespeeld worden en tweemaal per jaar moet de klokkenist het carillon 'versteken' om een nieuwe melodie te laten klinken op de hele uren.

Gerrit van Eijken & zn.

In de zomer van 1816 reageren vier sollicitanten op een advertentie voor de positie van organist van de Amersfoortse Sint Joriskerk: Leeflang van Leiden, De Vries van Bommel, Van Diemen van Groningen en Van Eyken van IJsselstein. Op woensdag 28 juli spelen de kandidaten voor de examinator, organist Nieuwenhuizen van Utrecht. Hun talenten op de beiaard worden beoordeeld door F.L. Harderwijk en J.A. van Engelen. De regenten van de Amersfoortse Sint Joriskerk constateren op 12 oktober 1816 dat de oude organist Gerardus van Beek nu echt niet meer in staat is zijn functie naar behoren te vervullen. Gerrit van Eyken, muziekmeester en wonende te IJsselstein zal per 1 januari 1817 Van Beek opvolgen. Wie was deze zoon van een landmeter en van wie leerde hij het orgelspel? Wat heeft de familie van Eyken betekend voor het muziekleven van Amersfoort? Deze vragen houden mij de komende tijd bezig. Ik verlies mezelf in archieven en zit uren in de bibliotheek. Het leidt tot een virtuele tentoonstelling over deze kleurrijke persoon voor Archief Eemland.

100 jaar componeren in Nederland. Ik mocht het eerste exemplaar overhandigen aan de Koningin (maar helaas vergat de fotograaf een foto te maken).

Genootschap van Nederlandse Componisten

Bij het 75-jarig jubileum van het Genootschap van Nederlandse Componisten verscheen in december 1988 een boekje van de hand van Hans van Dijk en Marius Flothuis. Zij beschreven de geschiedenis van het Genootschap tot dan toe aan de hand van archieven, bewaard in het Nederlands Muziek Instituut in Den Haag. Ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum in 2011 kreeg ik toegang tot deze archieven om de laatste 25 jaar te beschrijven. Een roerige periode, de emotie spat soms van het papier. Het complete verhaal, aangevuld met bijdragen van Konrad Boehmer, Sander van Maas en Floris Don verscheen 3 september bij Walburg Pers in Zutphen. Ik mocht het eerste exemplaar overhandigen aan de Koningin.

Job Cohen ontvangt het tweede exemplaar uit handen van Jeff Hamburg.

Journalistieke producten

Woordkracht 10

Ik ben niet goed in lange, complexe zinnen. Schrijven is schrappen. Van mij mag je klare taal verwachten. Ambachtelijke woordsmederij, goed leesbaar zonder diepgang te verliezen.

Ik laat graag anderen sprankelen in een goed interview. Maar ook voor een overzichtsartikel ben je bij mij aan het goede adres. Ik zet liever de zaken op een rijtje dan op scherp.

Lees mijn artikel over Sjostakovitsj’ Concert voor piano, trompet en orkest of het interview met de Australische componist Georges Lentz in Preludium.

Kijk onder de knop portfolio voor meer voorbeelden.

Recensies

Formidabel visitekaartje

Voor een orkest lijkt het de gewoonste zaak van de wereld, maar voor een koor is het niet vanzelfsprekend om zijn uiterste kunnen te presenteren op een cd. Vaak moet het podium op z’n minst gedeeld worden en uren van fijnslijperij gaan nogal eens ten onder in orkestraal geweld. De aimabele perfectionist Celso Antunes, chefdirigent van het Groot Omroepkoor, zul je er niet over horen, maar het moet hem toch ook voldoening geven dat met de recente opname van MacMillans werk Sun-Dogs het koor een formidabel visitekaartje afgeleverd heeft. MacMillan laat het koor stralen, fluisteren en fluiten in dit poëtische werk waarin honden – soms mythisch, dan weer aards – een centrale rol spelen. Zoals het muzikale DNA van James MacMillan een afspiegeling is van eeuwen Keltische natuurbeleving en katholieke mystiek, zo zit ergens in ons muzikale geheugen ook het niets-aan-de-hand gefloten deuntje uit Monty Pythons Life of Brian. Een dergelijk gefloten deuntje veroorzaakt in Sun-Dogs een onverwachte tegenstelling tussen het offer van een trouwe viervoeter aan zijn baas en offer van Christus in de vorm van de eucharistie.

Zoals Sun-Dogs pendelt tussen het aardse en het mystieke, zo slingert Visitatio Sepulchri de luisteraar heen en weer tussen verlichting en vertwijfeling. Het stuk begint met het verscheurende geweld van de kruisiging. De Radio Kamer Filharmonie o.l.v. de componist veroorzaakt sublieme verwarring. Het hart klopt in de keel, paniek verwordt langzaam tot aarzelend accepteren. De onherroepelijke waarheid van de dood ondergaat een metamorfose en openbaart zich uiteindelijk als de Grote Waarheid van de herrijzenis. Maar niet zonder vallen en opstaan. Sonore bassen scheppen ruimte, leegte, een boeddhistisch Zijn. Vertwijfeling sijpelt opnieuw binnen, slaat om in paniek. Buisklokken maken dan weer ruimte voor meditatie. Inzicht volgt, maar niet meteen. De aankondiging van de verrijzenis door engelen werkt vervreemdend, precies zoals het vrouwen die het graf leeg aantroffen in de oren geklonken moet hebben. Met een bezwerende, dwingende toon probeert MacMillan de vrouwen te overtuigen. De daarop volgende verkondiging van het wonder gaat in eerste instantie met dwangmatigheid en geweld gepaard. Het Sanctus gaat niet van harte. Het wonder is een flinke dosis ongeloof waardig.

MacMillan schildert met zijn muziek voortdurend associaties in je hoofd, opent vertrouwde laatjes en boort vergeten verleden aan. Een bijzonder prettige mix tussen vertrouwdheid en onvoorspelbare verrassing.

James MacMillan: Sun-Dogs en Visitatio Sepulchri
Groot Omroepkoor o.l.v. Celso Antunes
Radio Kamer Filharmonie en Groot Omroepkoor o.l.v. James MacMillan
BIS-SACD-1719 2010